30 września 2024
Autor: Małgorzata (Członek Instytutu Świata Słowiańskiego, tłumacz z języków japońskiego, angielskiego i polskiego, bloger) Witam serdecznie!
Chciałabym przedstawić Państwu japoński zwyczaj zwany „tsukimi”, co znaczy „oglądanie księżyca”. Japończycy „upiększają” słowa, aby czynić je bardziej uprzejmymi czy ładniejszmi, by dodać wyrafinowania do swojego sposobu wyrażania się. W tym wypadku mówią więc często „o-tsukimi”.
Wydarzenie oglądania księżyca przypada na 15. noc ósmego miesiąca księżycowego, kiedy księżyc jest w pełni. Zwyczaj podziwiania księżyca trwa w Japonii od czasów starożytnych. W epoce Heian (794-1185) arystokracja japońska oglądała księżyc pijąc sake, słuchając poezji i muzyki, a wszystko to głównie na łodziach.
W epoce Edo (1603-1867) zwyczaj „tsukimi” rozprzestrzenił się na niższe klasy społeczne. Również znaczenie tego wydarzenia zmieniło się z „arystokratycznych zabaw” na „święto zbiorów” lub „święto pierwszych zbiorów”. Wczesną jesienią w Japonii powszechne są tajfuny i deszcze, jednak w połowie tej pory roku napływa suche i chłodniejsze powietrze z kontynentu. Skutkuje to czystym niebem, dzięki czemu księżyc wygląda naprawdę pięknie. Jak napisałam, „o-tsukimi” zaczęto wiązać z radością po obfitych zbiorach. Ludzie składali ofiary i modlitwy dziękczynne do księżyca. Okres od lipca do września był kiedyś jesienią, a księżyc 15. sierpnia, nazywał się „ księżycem śródjesiennym”. Obecnie „o-tsukimi” obchodzi się w połowie września. „Przybywający” i „ubywający” księżyc kojarzył się nie tylko z pracą na roli, ale także z przybywającym i ubywającym życiem. Był to dzień pamięci o duchach naszych przodków. Do dnia dzisiejszego pozostał zwyczaj odwiedzania grobów podczas równonocy jesiennej (wiosennej również).
Podziwianie okrągłego księżyca to, jak widać, stary zwyczaj. We wrześniu Japończycy dekorują domy specjalnymi okrągłymi à la knedlikami (dango). W zależności od regionu, 15 knedlików układa się w kształt piramidy – ofiara dla bóstwa księżycowego. Mieszkańcy jedzą potrawy z jajkiem, ponieważ przypomina księżyc, również kasztany, owoce kaki, warzywo zwane „sato-imo” (kolokazja jadalna). Dekoracje potraw, jak i ozdób domowych, mają przypominać księżyc.
Bardzo ważną dekoracją jest także trawa susuki (miskant japoński), gdyż przypomina ona kłos zboża i ma kolor srebrny, tak jak księżyc. Uważa się również, że trawa ta odstrasza zło i jest wieszana w ogrodach, na polach ryżowych i pod okapami. Jeżeli nie można udekowowć domu susuki, to Japończycy jeżdżą podziwiać tę roślinę do parków czy na wieś. Dawno temu panowało przekonanie, iż lepsze byłyby kłosy ryżu, jednak „tsukimi”przypadało kiedyś przed plonami, więc zaczęto używać miskant.
Z „o-tsukimi” związana jest legenda o „księżycowym króliku”, który jest symbolem współczucia. Istnieje wiele wersji owej legendy. Napiszę jedną z nich, à propos - buddyjską: „Dawno, dawno temu żyli sobie królik, lis i małpa. Pewnego dnia napotkali starca, który był wyczerpany i błagał o jedzenie. Królik, lis i małpa zaczęli szukać dla niego jakiejś strawy. Małpa przyniosła orzechy, lis złowił ryby, ale biedny królik nie mógł niczego znaleźć. Powiedział staruszkowi, żeby zjadł jego samego. Wskoczył do ognia i ofiarował się. Starszy człowiek był w rzeczywistości bogiem o imieniu Taishakuten (bóg nieba), który zobaczywszy dobre serce króliczka, zlitował się nad nim i wskrzesił go na księżycu, aby służył jako przykład dla wszystkich”. Uważa się, że podczas pełni księżyca piętnastej nocy można zobaczyć cień królika robiącego dango. Jest również piosenka dla dzieci o króliczku patrzącym na księżyc. Muszę jeszcze napisać, że ciastka czy potrawy także dekoruje się wizerunkiem królika.
15. noc kalendarza księżycowego jest bardzo ważna w kulturze japońskiej. Jednak nie tylko – 13. noc w kalendarzu księżycowym, a zwłaszcza ta 13. września, która przypada około miesiąc po 15. nocy, jest również ceniona od wieków, a widoczny wówczas księżyc - uważany jest za drugi najpiękniejszy. Oprócz tego, 10. noc kalendarza księżycowego też odgrywa ważną rolę w kulturze japońskiej, chociaż wielu Japończyków o niej nie pamięta. To noc 10. października. Wówczas to odbywało się święto zbiorów, głównie we wschodniej Japonii. Sądzono, że oglądanie księżyca jedynie 15. nocy nie wróży nic dobrego, dlatego dobrze było prowadzić obserwacje księżyca we wszystkie te noce.
Prosze spojrzeć na zdjęcia. Trawa susuki, galaretka i słodycze z wizerunkiem królika, sato-imo, kasztany japońskie. A McDonald oferuje każdego września przysmaki „księżycowo-króliczkowe”. Nawet ikebany robione w tym okresie zawierają w sobie trawę susuki.
Serdecznie pozdrawiam i życzę pięknych jesiennych księżycowych nocy i oczywiście dni!
Comments